Enter the void

Amerikalı fotoqraf Uilyam İqlston‘un “Qırmızı tavan” və ya digər adı ilə “Qrinvud, Missisipi, 1973” fotosu.

Foto müdaxiləsiz təcrübədir. Hər şey o anda (1973) və orada (Q.,M.) mövcuddur. Müşahidə nə olanı (obyekt), nə də olacağı (foto) dəyişmir. Dəyişkənlik aktivlikdir. Fotoçəkmə isə tutulma anı. Passiv. Müşahidə canlılıq bildirir, individuala məxsusdur. Foto, aparatı əlində saxlayanın müti halda müəyyən zaman-məkan “toqquşma”sını müşahidəsidir. XƏTA!

Fotoqraf zaman-məkan ikilisinə tabedir. Tabeçilik qeyri-iqtidardır, hərəkətsizliyi bildirir və istəksizliyi ehtiva edir. Həm də davamlı təxirə salınan etirazı. Müşahidə görməyə kömək ola bilmir. Predikamenti yaşayan fotoqraf zamanı məkanın üzərinə əyməyə çalışır. Söz haqqı aparata keçir: KLİK!

Kainatda boşluq?! Boşluq perspektivdir. Boşluq daralmanın nəticəsidir. Daha çox onu genişləndirən gözlərdən asılıdır. Və foto üfüqdən o tərəfə uçurumu görə bilmiş fotoqrafın getdikcə daha da kiçilən dünyasıdır…

***

Edvard Hopper‘in 1963 tarixli “Boş otaqda Günəş” tablosu.

Tablo gerçəkliyin alt şüurudur. Çünki fırça mexaniki deyil. Rəssam zaman-məkan arasında sıxılmır. Məhdudluq sərhədsizliyin törəməsidir. İfrat azadlıq itin öz quyruğu arxasınca qaçmasına bənzər. Hər şey mərkəzə sıxılır. XƏTA!

Təsvir reallıqdan xilasın yoludur. Yol başlanğıc və sonu olan, iki nöqtə arasındakı məsafədir. Sonsuz reallıqda sonluluq problemi. Rəssam etirazı üçün yaşamalıdır; zamanın lehinə amma məkana qapanmadan. Aşma üçün arzulamaq mütləqdir: GÜNƏŞ!

Kainatda boşluq?! Mövcudluq (res extensa) və idrak (res cogitans) əsas atributlardır. Xəyalpərvərlik qarşısıalınmazdır. İdrak daima işıq axtarışındadır. Boşluq qaranlıqdır. Tablo optimizmə göndərmədir. Məqsədi, öz köməyilə boyamaq: ‘lux’…

 ***

Weltanschauung stenosis

Fərdin əxlaqlı yaşaya bilməsi üçün özünü cəmiyyət əxlaqından xilas etməsi lazımdır…

“Yay interyeri” (1909), Edvard Hopper

***

Mənim meqalomaniya böhranlarım ya da yaralanan qürurum sizi narahat etməsin və əgər bir gün bir ehtiras tutması zamanı həyatıma son qoysam, əsla buna kədərlənməyin. Sizinlə bağlı nə xəyallarım var idi…

Alan Roni’nin Paris’in şimal tərəflərində, 28 iyunda (1971) çəkdiyi bu şəkil Pamela’nı qucaqlayan Cim’in reallıq axtarışından (cəmi 1 həftə sonra, 3 iyulda) əvvəlki sonuncu obrazıdır.

***

Əgər sizi özümdən indi uzaqlaşdırsam varlığınız üçün dəhşətli bir cinayət ortaya çıxacaqdır…Dağıtdınız və zərər verdiniz və bunu təkcə mənə yox, məni sevən hər kəsə qarşı etdiniz: süngünün ucundasınız…

“Corciya O’Kiff, Əllər” (1918) Foto qadının əri Alfred Stiqlitz tərəfindən çəkilib

***

Qaranlıqda oturmağın verdiyi məmnunluq

Her gün biraz daha yalnız Robespierre
Ve Fransa biraz uğultulu
Yalnızdır akşamı yok edilen bir subay
Bilinmez ürkütülmüş atları ne çok sevdiği
Her yalnızlık biraz ihtilal.

Çok şeyleri kadınlar için yaptım, kadınlar
Onlar ki yokmuşum gibi sevdiler beni
Beğenmek, beğenilmek gibi ayrı kaldılar
Bir gün de akşamdı, ben o akşamı hiç unutmam
Her sessizlik biraz ihtilal.

İşte bir tanrı evi, kimler ki geçerken uğruyorlar
Sonra çılgınlar gibi kalabalığa
Belki de yarı kalmış bir sevgiye koşuyorlar
Belki de her boyun eğdikleri, her diz çöküş
Yavaşça bir ihtilal.

                                                                                                                  Edip Cansever

***

Yuxular ya arzuları ifadə edir ya da qorxuları

“Pəncərədə fiqur” (1925), Salvador Dali

***

Mənim xəstəliyim bədənimin sərhədləri içindədir, amma o mən deyil. Mən bədənim və xəstəliyimdən ibarətəm, amma onları nəzərdə tutmaq mən demək deyil…

“Avtoportret” (1975), Robert Mappltorp

***

Bir anlıq heyvani həzzin ardından saatlar boyu özündən iyrənmək

“Otel otağı” (1931), Edvard Hopper

***

Pandora’nın qutusu açılıb Zevs’in içində saxladığı bütün şər qüvvələr dünyaya saçılarkən orada sonuncu bir günahın qaldığından heç kimin xəbəri olmamışdı: ümid. O zamandan bəri insanlar yanlış da olsa, qutunu və içindəki ümidi uğur kimi qələmə verdilər. Fəqət Zevs’in arzusunun insanların özlərini işgəncəyə təslim etməsi olduğunu unutduq. Ümid şər qüvvələrin ən pisidir, çünki işgəncəni uzadır…

“Dua edən əllər” (1508), Albrext Dürer

***

Özünə yalan danışmaq? Öz-özünə necə yalan demək olar ki? Bu vəziyyətdə yalan deyən kim, yalan deyilən kim olacaq?

“Qəzet oxuyan kişi” (1928), Rene Maqrit

***

Siz bu sevginin içinizdə yaratdığı duyğuları sevirsiniz! Siz arzunu sevirsiniz, arzu edilən şeyi deyil…

“Sevgililər II” (1928), Rene Maqrit

***

Bir qadına aşiq olanda sənin təkcə yaxşı tərəflərini görməyini istəyirsən. Təbii olaraq özünlə bağlı bəzi şeyləri saxlayırsan, yəni səni pis göstərə biləcək şeyləri. Məsələn, seksual istəklərini…

“Həzzin dərinliyi” (1948), Rene Maqrit

OR

Sad’ın “Yataq otağında fəlsəfə” kitabına israilli gənc animator Tomer Hanuka’nın illüstrasiyası

***

Bold-italic yazılar İrvin Yalom‘un “Nitsşe ağlayanda” kitabından götürülmüşdür…

Həyatınızı tamamlaya bildiniz? No? Lets amor fati!