Yoaxim Köhler alman yazar və jurnalistdir. Onun 1989-cu ildə nəşr etdirdiyi “Zərdüştün sirri: Fridrix Nitsşe’nin şəxsi həyatı” (”Zarathustra’s Secret: The Interior Life of Friedrich Nietzsche”) kitabı məşhur filosofun bilmədiyimiz xarakterlərinin üzə çıxmasında mühüm bir mənbədir. Kitabda əsas maraq obyektlərindən biri də Nitsşe’nin klassik- modern musiqinin banilərindən olan Rixard Vaqner’lə olan münasibətləridir.
Nitsşe və Vaqner 1868-ci ildə tanış olmuşdular. Filosofun bəstəkara qarşı olan böyük heyranlığına dair məlumat olduqca azdır. İlk görüşlərində Nitsşe’nin 25 yaşı var imiş. Kozima Vaqner’in (Vaqner’in ev sahibəsi və 2-ci arvadı) isə 32 yaşı. Kozima həm də tanınmış pianist Frans Lizst’in qızı idi. Sonralar bəstəkarın “Tristan və İzolda” əsəri filosofu özünün də musiqiyə olan marağını artırır və opera yazmağa həvəsləndirir. Ancaq sonralar ikili arasında anlaşmazlıqlar yaşanır. Bəstəkarın ölümündən sonra arvadı ilə Nitsşe arasında olan məktublaşmalar da ailəvi dostluğun pozulmasının göstəricisidir.
Nitsşe ilə bağlı olan digər bir məlumat filsofun 44 yaşında sifilis xəstəliyinə tutulması və dəlilik simptomlarının üzə çıxmasıdır. Yaxın dostu Frans Overbek onu əvvəlcə İsveçrədə, sonra Almaniya-Veymardakı villada nəzarətdə saxlayır. Ancaq həmin villada Nitsşe’nin bacısı Elizabet Forster anti-semit olan qonaqlar qəbul etmiş, onlara acılar içində ölən filosofun ölümünü izlətdirmişdi.
Nitsşenin uzun illərdir yəhudi düşməni kimi qəbul edilməsində bacısının rolu böyükdür. Ölümündən sonra filosofun yazılarında dəyişiklər etmiş Elizabet, özü də bilmədən sonrakı illərdə yaranacaq faşizm dalğasına töhfə vermişdir.
Ümumiyyətlə yaradıcılığında yunan tragediyalarından da ilham alan Nitsşe, öz dəliliyini mifə bənzədirdi. Nitsşe’nin yazdığı son məktublarından bəziləri təxminən həmin tarixlərdə ərini itirmiş Kozima Vaqner’ə yazılmışdı. Bu yazılarda o, özünü Dionis kimi tanıdır, Kozima’ya isə Ariadne kimi müraciət edirdi. Köhler kitabında əqli sağlamlığı getdikcə zəifləyən Nitsşe’nin özünü başqa-başqa əsər qəhrəmanları ilə bir tutduğunu yazır: “Dionis kimi çoxşəxsiyyətli birinə çevrilmişdi Nitsşe. Özünü gah Şekspir, gah da Sezar kimi görürdü. Bəzən İtaliya kralı olurdu, bəzən də Vaqner’in özü. Və bütün bu insanlar, özünə örnək aldığı Dionisin fərqli şəxslərdə təzahür etməsi kimi başa düşülməlidir.”
1872də Vaqner bəstələdiyi “Tragediyanın doğuluşu” əsəri üzə çıxır. Nitşe bəstəkara yunan mifologiyasına müraciət etməli olduğunu demiş və bəstəkara yeni bir sənətin yaradılmasında öz dəstəyini əsirgəməmişdi. Lakin əsər siyasi cəhətdən anti-semit idi. Köhler, bu məqamda Nitşenin Vaqner qədər günahkar olmasını yazır. İki dahi şəxs, cəmiyyətdən ümidini üzmüş, onu özlərindən aşağı hesab edirdilər. Və hər ikisi də yeni sosiumun yaradılması üçün qan axıdılmasının qaçılmaz olduğuna inanırdı. Onlara görə cəmiyyətdəki deqradasiyanın əsas səbəblərindən biri yəhudilər və onların pul qazanmaq hərisliyi idi.
1876-cı ildə Nitsşe “Vaqner Beyrutda” yazılar toplusunu çap etdirir. Əsərdə bir tərəfdən bəstəkarı tərifləyən filosof, digər tərəfdən də onu hər kəsi özünə tabe etməyi bacaran Minotora (yunan mifo.) bənzədirdi. Kitab yayımlandığı vaxt oxucular kitabdakıları o qədər ciddiyə almadılar. Ancaq Vaqner və Kozima ayrı cür fikirləşirdi. Onlara görə Nitsşe’nin xəstə düşüncələri, masturbasiyaya meylli olması, yəhudi dostu Pol Ri (Paul Ree) ilə münasibətləri filosofu özlərindən uzaqlaşdırmağa yetərli idi.
Bundan sonra tərəflər arasında söz duellosu başlamışdı. Nitsşe, əsərlərində dini simptomların hiss olunduğu Vaqner’i lağa qoyurdu. Kozima isə hər tərəfdə yalan şəkildə Nitsşenin öldüyünü yayırdı. Ancaq bu “müharibə”də zəif tərəf həm ruhi, həm də fiziki tərəfdən filosof idi. O, hətta bir gün bəstəkarın arvadının onun tərəfini saxlayacağını düşünəcək qədər yazıqlaşmışdı.
Vaqner’in ölümündən sonra Kozima, ərinin şöhrətində özünü varis qismində hiss edirdi. Bundan sonra onun Nitsşe ilə bağları qopmağa başladı və filosofa qarşı qəddar mövqe tutdu.
Köhler kitabının sonunda yazır: “Nitsşe Almaniyada olduğu xəstəxanaların birində belə deyirdi: “Məni bura gətirən arvadım Kozima Vaqnerdir.”
Qeyd. İstinad edilmişdir: http://www.nytimes.com/books/99/01/24/reviews/990124.24ryanlt.html
Fotosintez 