1933-də doğulan, 1957-yə qədər Varşava Elmlər Akademiyası üzvü olan Kosinski həmin il Amerikaya köçür və Konnektikutda bir universitetdə müəllimliyə başlayır. O, Amerikada nəslinin ən yaxşı yazarlarından hesab edilir. 1967-ci ildə “Boyalı quş” romanı ilə səsini eşitdirən Kosinski 2 il sonra “Addımlar” romanı ilə Birləşmiş Ştatların ən yüksək ədəbiyyat mükafatı “National Book Award”ı qazanır.
Yazarın Amerikada gördükləri ilə Polşa xatirələrinin bir-birinə qarışdığı, iç-içə keçdiyi “Addımlar” ‘şərin, qorxunc bayağılığ’ın romanıdır.
Kosinski sözbəsöz, damcı damcı, çin işgəncələrindəki kimi, qaranlıqlar arasında yolunu qazıyır. Dərinin altına süzülür, sinirlər boyunca yüksəlir və ən gizli yerlərə zəhərini yerləşdirir. Günahkar olduğumuzu bilir. Etiraf etməyə… ya da kitabını bağlayıb kənara atmağa məcbur edir…
Bu şeytani səhnələr heç bir vəchlə bir-birinə bağlana bilməz…
Qorxunun mübarizəsini təsvirinə görə Kafka, qəddarlığı müqəddəsləşdirdiyi üçün Lotremont, tənha insanı absurd kainatın xaricində göstərdiyi üçün Kamyu, ‘erotizm’ə dini ritualların sehrli gücünü yeritdiyi üçün Jan Gene ilə müqayisə edilir…
Yazar əsərindən danışmağı qəbul edir (əsərləri 26 dilə tərcümə edilmişdir), yazarların “şəxsi iqtidar”ına qarşı çıxır amma dəhşətə səyahətdə “avtobioqrafik töhfələrin rolu” kimi, ona görə mənasız olan sualları cavabsız qoyur.
Qaçacaq ya da cinayət törədəcəkmiş kimi bir profilə sahib, bəzən bağlı dodaqlarında xəfif bir gülümsəməsi ilə Eji Kosinski (Jerzy Kosiński) heç də rahatlıqla “həzm olunacaq” biri deyil. Kitabları da həmçinin.
MÜŞAHİDƏÇİ
“Addımlar”da danışan mən deyiləm. Hamleti oynayanın Hamlet ya da bəsit bir teatr aktyoru olmadığı kimi. Özümü əsərin strukturundan, mövzulardan və ‘birinci şəxsin təki’ ilə danışdığım hadisələrdən məsul hesab edirəm. ‘Birinci şəxsin təki’ bunlardan istədiyi kimi yararlana bilər, bu məni maraqlandırmır. Əlbəttə, aramızda qohumluq bağı var, bir-birimizi təqlid edirik, lakin yenə də bir-birimizdən çox uzağıq.
İnsan, başqa şəxsiyyət vasitəsilə dilə gətirdiklərindən ayrı düşünülə bilərmi?
Xeyr. Qızdırmalı halda və ya tutmalar içində yaratmıram mən. Əksinə. Hər şeyi aşkar şəkildə görə bilməyim üçün mütləq bir biveclik içində olmağa, özümü “dondurmağa” çalışıram. Bitərəfliyi bivecliyi ilə sığortalanan bir müşahidəçi, şahid oluram.
Amma bu müşahidəçinin, bu şahidin gözləri şərin üzərində gəzir.
Sizin şər deyə adlandırdığınız şeylərin üzərində. Qəbul edirsinizsə, deməli şər mövcuddur, sizə tanış bir gerçəyi təmsil edir və sizindir. Oxucu kitabımın onu maraqlandırmadığını deyib onu bağlamaqda sərbəstdir. Təsvir etdiyim güzgüdə hər kəs öz mübtəlalıqlarının əksini görür. Bunlar mənimkilər deyil. Mən çoxlu paltarlar təklif edirəm, istədiyiniz kimi istifadə edin. Məsələn, amerikalı tənqidçilər “Addımlar”ın totalitar rejimlərlə kökündən sarsılan Avropanın narahatlığını vəsf etdiyini söylədilər. Fransız həmkarları isə xüsusilə Amerikada hökm sürən şiddət tapdılar kitabda. Şübhəsiz, hamısı haqlıdır… İnsan qarşısındakını özündən daha yaxşı görür.
Halbuki amerikan gəncliyi əsərlərinizə böyük maraq göstərmişdi.
Elədir, amma əks səbəblərlə. Gənclər, fərqli olduğu üçün hər kəsin “boğduğu” “Boyalı quş”da özlərini tapdılar. “Addımlar”da isə cəmiyyətin onlara təklif etdiyi və rədd edilən misalları gördülər. Mənim üçün olduğu qədər bəlkə onlar üçün də bütləri qırmaq biveclikdən ölməmək üçün əlimizdə qalan son hərəkət kimi görünür.
Amma siz biveclik iddiasındasınız, ona yönəlir və ondan ilham alırsınız.
Çünki büt qırmaq üçün bəzi hərəkətlər vacibdir. Həyəcan yaşadığımız anda, həyatın özündə var olan bir şeydir. Kitablarımda ona yer yoxdur. Başqa nəticə hasil etməkdən də qaçınıram. Kimyəvi tərəfdən saf formada, günümüz insanını qane edən tək çıxış yolunun hökmetmə və qulluq olduğunu göstərməyə çalışıram.
Bu məqsədlə də, kimyəvi tərəfdən saf bir üslub seçmisiniz.
Daha dəqiq desək, ən kiçik kölgənin mətni oxucudan gizləməməsi üçün şəffaf bir üslub. Əvvəllər ingilis dilini çox yaxşı bilmirdim ki, bunun mənə çox köməyi oldu. Məhdud söz xəzinəsi ilə, az sayda sözlərlə dərdimi danışmalı idim. Amma özümü tanıyandan bəri yaxşı təhkiyəçi olduğumu bilirəm. Bu da həyatiliyi davam etdirən, yaşamağa imkan verən bir sənətdir.
Amma Polşada olduğunuz 30 il ərzində bir şey yazmamışdınız?
Kommunist rejimin bir yazardan gözlədiyinə boyun əyməyim imkansız idi. Gizlində, əl altından oxunan bir yazar da ola bilməzdim. Özümlə aramda məsafə qoymağa ehtiyacım var idi. Birləşmiş Ştatlara çatandan sonra keçmişimi “düşünmək, yenidən canlandırmaq” üçün on il gözlədim. Bu qədər uzun bir müddət “qopmasaydım” yəqin ya susardım, ya da başqa bir şey danışardım. Eynilə indi bir neçə aylıq Amerikadan köçsəm, bu canlandırdığım şəxsiyyətlərdən (universitet müəllimi, dəbdə olan yazar və s.) xilas üçün olardı. Ən yaxşısı yol boyunca özünü və qorxularını itirmək, hər cür şəxsiyyətdən imtinadır. Turist – mənə ən yaxın olan peşə. Ancaq hamı hələ də boş vaxtlarımda nə ilə məşğul olduğumu soruşmaqda davam edir.
Həqiqətən, nələr edirsiniz?
İşıq üzü görəcəksə, başladığım tədqiqatı daha da irəliyə daşıyacaq üçüncü bir roman düşünürəm. Şiddətə alışdırmaqdan və insanlığın düşdüyü vəziyyəti bütün yalanlardan təmizlədikdən sonra başımızı ölümə tərəf çevirməyimiz gərəkdir.
– Le Monde –
Fotosintez 