İnternetdə “elmi monopoliya mərkəzləri”nə qarşı çıxmış və kibercinayətkar kimi haqqında 13 dəfə iddia qaldırılmış Aron Şvarts, 2013-cü il yanvar ayının 11-ində özünü asaraq intihar etmişdir. 26 yaşında həyatına son qoymuş Şvarts’ın başlatdığı mübarizənin mahiyyəti aşağıdakı manifestdə, şəxsən özü tərəfindən qələmə alınmışdır…
***
“İnformasiya gücdür. Ancaq hər zamankı kimi bu gücü özlərində saxlamaq istəyənlər var. Yüz illərdir kitab və jurnallarda çap edilən dünyanın bütün elmi və mədəni irsi sürətli şəkildə rəqəmsallaşdırılır və bir qrup özəl şirkətlər tərəfindən kilidə salınır. Ən məşhur elmi nəticələrin dərc edildiyi məqalələri oxumaq istəyirsiniz? Reed Elsevier kimi naşirlərə böyük məbləğdə pullar göndərməlisiniz.
Bu vəziyyəti dəyişdirmək üçün mübarizə aparanlar da var. “The Open Access” hərəkatı elm adamlarının müəllif hüquqlarını ötürməsini önləmək və çalışmaların internet üzərində hər kəsə açıq şəkildə yayımlanması ilə bağlı cəsur şəkildə savaşdı. Ancaq onların işi ən yaxşı halda gələcəkdə yayımlanacaq şeylərə təsir edə bilər. İndiyə qədərki hər şey itirilmiş olacaq.
Bunun bədəli çox yüksəkdir. Bir akademik, kolleqalarının işlərini oxumaq üçün pul verməyə məcbur edilməlidirmi? Bütün kitabxanaların axtarılmasına baxmayaraq yalnız Google’da olanların oxumaq icazəsi olan məqalələr? Elmi işlər Birinci Dünya ölkələrinin elit universitetlərində təmin edilir, ancaq Qlobal Cənubdakı uşaqlara yox? Bunlar olduqca biabırçı və qəbuledilməzdir.
“Razılaşıram” deyir çoxları, “amma nə edə bilərik? Şirkətlər müəllif hüquqlarını əllərində saxlayır, keçidə qiymət qoyub böyük məbləğlərdə pullar qazanırlarsa, bu tamamilə leqaldır – onları dayandırmaq üçün edə biləcəyimiz heç bir şey yoxdur.”. Fəqət edə biləcəyimiz, hətta edilmiş olan bir şey var: Əks hücuma keçə bilərik.
Bu mənbələrə girişi olanlar, tələbələr, kitabxanaçılar, elm adamları; sizə bir imtiyaz verilib. Sizlər bu bilik ziyafətindən qidalanarkən dünyanın geri qalanı içəri buraxılmır. Bu imtiyazı özünüzə – əxlaqi baxımdan da – saxlaya bilməzsiniz. Bunu dünya ilə paylaşma məsuliyyətiniz var. Və elədiniz: iş yoldaşlarınızla şifrənizi paylaşdınız, onların istəklərilə dostlarınız üçün sənədlər endirdiniz.
Çöldə qalanlar, bu əsnada sizlər də boş dayanmırdınız. Deşiklərdən müşahidə aparır, hasarlardan aşırdınız və naşirlərin bağladığı informasiyanı azad edib dostlarınızla paylaşırdınız.
Amma bütün bu hərəkətlər qaranlıqda, yeraltında gizlənərək edilirdi. Bu oğurluq və ya quldurluq adlandırıldı, sanki bir bilik xəzinəsini paylaşmaq bir gəmini talan edib heyəti öldürməklə əxlaqən bərabərmiş kimi. Paylaşmaq qeyri-əxlaqi bir şey deyil, əksinə, zəruri bir şeydir. Yalnız acgözlükdən kor olmuşlar dostlarına istədikləri surəti (copy) verməzlər.
Böyük şirkətlər, əlbəttə, acgözlükdən kor olmuşdur. İdarə edildikləri qanunlar buna məcbur edir, əks təqdirdə səhmdarlar üsyana qalxardılar. Və satın aldıqları siyasətçilər onları müdafiə üçün kimin surət çıxara biləcəyinə dair onlara xüsusi haqlar verən qanunlar çıxarır.
Ədalətli olmayan qanunlara uymaq düzgün deyil. Aydınlığa çıxmağın və böyük mülki itaətsizlik ənənəmizlə ictimai mədəniyyətimizin bu oğurluğuna qarşı olduğumuzu elan etməyin vaxtıdır.
Saxlanılma yerindən asılı olmayaraq, informasiya qəbul etməli, surətləri çıxarmalı və dünya ilə paylaşmalıyıq. Müəllif hüquqları bitən şeyləri götürüb arxivə əlavə etməliyik. Gizli məlumat bazalarını satın alıb internətə yerləşdirməliyik. Elmi jurnalları endirib dosye paylaşım şəbəkələrinə yükləməliyik. “Guerilla Open Access” üçün mübarizə aparmalıyıq.
Bütün dünyada yetəri qədər olarsaq, təkcə informasiyanın özəlləşdirilməsinə qarşı güclü bir mesaj verməyəcək, eyni zamanda onu tarixə göndərəcəyik. Bizə qoşulursunuz?”
Aaron Şvarts
İyul 2008, Eremo, İtaliya
***
Fotosintez 